TEATR XIX WIEKU, CZYLI EPOKA GWIAZD, dr Agnieszka Wanicka

TEATR XIX WIEKU, CZYLI EPOKA GWIAZD

Wykład o teatrze polskim w XIX wieku bogato ilustrowany materiałami ikonograficznymi.

W krótkim wprowadzeniu postaram się przedstawić najważniejsze ośrodki teatralne na ziemiach polskich, czyli teatry w Warszawie, Lwowie i w Krakowie. Historia rządowych Teatrów Warszawskich rozpoczyna się w roku 1765, kiedy narodził się Teatr Narodowy, powstała instytucja teatru publicznego. Od 1833 roku Teatr Wielki oraz Teatr Rozmaitości miały swoją siedzibę w gmachu przy placu Teatralnym. Kolejno powstające sceny (m.in. Teatr Letni) wraz z prywatnymi teatrzykami ogródkowymi, które od 1868 wyrastały w Warszawie dosłownie jak grzyby po deszczu, tworzyły barwny krajobraz życia teatralnego. We Lwowie od 1842 roku dział okazały i elegancki Teatr Lwowski, zwany najczęściej – od nazwiska swojego założyciela – teatrem Skarbkowskim. W Krakowie, gdzie rozpoczęcie widowisk publicznych datuje się na 1781 rok, teatr przy placu Szczepańskim od 1865 przeżywał dynamiczny rozwój. Na tych wszystkich scenach królowali aktorzy i aktorki. To na ich grze opierała się cała iluzja przedstawienia. Dzięki popularności prasy i fotografii sława gwiazd wykraczała poza budynek teatru.

Najważniejszą część wykładu zamierzam poświęcić epoce gwiazd, definicji tego zjawiska, próbie charakterystyki, ale przede wszystkim przybliżeniu najważniejszych przedstawicieli sztuki aktorskiej w drugiej połowie XIX wieku. Dziś niewiele już mówiące nazwiska, m.in. Leontyna Halpertowa, Alojzy Żółkowski, Helena Modrzejewska, Romana Popiel, Wiktoryna Bakałowiczowa, Wincenty Rapacki, Jan Królikowski, Bolesław Leszczyński, Jadwiga Czaki, Maria Wisnowska, dostarczały publiczności całej gamy wrażeń – uśmiechu, radości, wzruszenia, przerażenia. Dla gwiazd toczyło się prawdziwe walki o zdobycie biletów, im rzucano kwiaty na scenie i obdarowywano cennymi podarunkami, ich zdjęcia kolekcjonowało się w albumach czy przybijano do ścian, o nich się śniło, marzyło i czekało na ponowne spotkanie w teatrze. Helena Modrzejewska występowała także na scenach angielskich i amerykańskich, stając się przez ostatnie trzydzieści lat swojego życia jedną z najpopularniejszych aktorek w Stanach Zjednoczonych. Może uchodzić za symbol epoki gwiazd, w której pracowitość i talent szły w parze z umiejętnościami kształtowania medialnego wizerunku. Do legendy teatru przeszła jej niezwykła umiejętność stwarzania harmonijnych obrazów, które zostawały w pamięci publiczności. Krytyk Wacław Szymanowski, np. w recenzji z Hamleta, wspominając scenę obłąkania Ofelii, zapisał – „wszystko to wykonane z tak nieporównanym wdziękiem, że Ofelię, kiedy schodzi ze sceny, każdy by pragnął wyryć w swojej pamięci i zachować tam na zawsze” (za.: „Pożerali ją oczyma” | Didaskalia 166 | Didaskalia. Gazeta Teatralna)

Na zakończenie chciałabym opowiedzieć o atmosferze wieczoru teatralnego, który w XIX wieku miał swój szczególny rytuał.

Romana Popiel, fot. nieznany, ok. 1870, Warszawa, zbiory IS PAN

dr Agnieszka Wanicka - prowadzi badania nad historią teatru polskiego w XIX wieku, sztuką aktorską i fotografią teatralną.
W 2009 roku uzyskała tytuł doktora nauk humanistycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim, przygotowując rozprawę pt. Dramat
i komedia Teatrów Warszawskich 1868-1880 pod kierunkiem prof. dra hab. Jana Michalika.
Laureatka Stypendium artystycznego m. st. Warszawy (2014) oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2015, 2020).
Wykłada również w Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie.

Równolegle rozwija zainteresowania filmowe. Absolwentka reżyserii w Warszawskiej Szkole Filmowej. Laureatka konkursu scenariuszowego „Trzy Korony (2016) oraz finalistka Script Pro (2021). Jej studencka etiuda Bilet do kina (2018) była nagradzana i prezentowana na kilku festiwalach na świecie. Chociaż zupełnie tego nie planowała, swoje pierwsze projekty filmowe związała z krakowskim Podgórzem, które stało się jej filmowym tematem i fascynacją.